Sự Đặc Biệt Của Kiến Trúc Đền Tháp Chăm Pa Tại Việt Nam

Đặc Sắc Kiến Trúc Đền Tháp Chăm Pa

Tạ Quốc Khánh (LVO)

Nếu đã từng đặt chân đến miền Trung Việt Nam, chắc bạn không thể quên vẻ đẹp hoài cổ của những ngôi tháp Chăm Pa. Những ngôi tháp này nằm rải rác dọc dải đất từ Bắc vào Nam, có tháp đơn độc nơi đồi núi, cũng có tháp nằm cạnh quốc lộ hay ẩn mình trong thung lũng. Tìm hiểu thêm về các công trình kiến trúc cổ.

Vũ Trụ Quan Ấn Độ Giáo Trong Kiến Trúc Chăm Pa

Những ngôi tháp này không chỉ đơn thuần là công trình kiến trúc; chúng tạo thành một tổng thể hoàn chỉnh phản ánh vũ trụ quan Ấn Độ giáo với một bố cục vuông vắn. Không gian xung quanh được bao bọc bởi những bức tường cao, tượng trưng cho núi, với các công trình chính hướng về phía Đông – nơi của thần thánh, của sự sinh sôi nảy nở. Có thể phân chia các nhóm đền tháp Chăm Pa thành hai dạng chủ yếu.

1. Loại Bố Cục Bộ Ba Song Hành (Kiến Trúc Có 3 Kalan)

Quần thể tháp Chiên Đàn, Khương Mỹ (Quảng Nam) hay Dương Long, Hưng Thạnh (Bình Định) là những ví dụ tiêu biểu cho kiểu bố cục này. Kiến trúc chủ thể thường gồm ba ngôi đền – tháp, được bố trí song hàng theo trục Bắc – Nam, với cửa chính hướng Đông. Mỗi tháp được đặt theo tên của ba vị thần: Brahma, Siva và Visnu. Điều này thể hiện sự tôn sùng cả ba vị thần trong buổi đầu tiếp xúc với Ấn Độ giáo.

2. Loại Bố Cục Có Một Tháp Trung Tâm (1 Kalan)

Những nhóm đền tháp như Mỹ Sơn (Quảng Nam), Poklong Garai (Ninh Thuận) thường có tháp trung tâm thờ thần Siva. Sự hiện diện của tháp Po Nagar, thờ bà mẹ xứ sở, cho thấy sự giao thoa giữa tín ngưỡng bản địa và Ấn Độ giáo. Khám phá thêm về tín ngưỡng Ấn Độ giáo.

3. Đặc Điểm Kiến Trúc

Hầu hết các đền tháp Chăm Pa mang phong cách Nam Ấn. Kalan – phần trung tâm – có mặt bằng hình vuông, với bốn cửa, nhưng chỉ có một cửa thực. Kalan bao gồm ba phần chính: đế tháp (Jagati), thân tháp (Bhuwarloke) và mái tháp (Swarloka). Trong lòng Kalan, thường có một đài thờ đá với bộ Linga – Yoni.

Bên cạnh đó, các công trình phụ như tháp Cổng (Gopura), tháp Hoả (Kosagrha), và Nhà khách thập phương (Mandapa) có vai trò quan trọng trong tổng thể kiến trúc. Xem thêm hình ảnh về kiến trúc Chăm Pa.

Tháp Cổng Gopura

Gopura thường được đặt trên thân tường bao, tạo điểm nhấn cho Kalan. Nó cũng có phần nội thất rộng rãi nhưng tối giản.

Tháp Hỏa – Kosagrha

Kiến trúc Kosagrha có cấu trúc hình chữ nhật, nội thất rộng rãi, thường nằm tại góc Đông Nam của tường bao. Phần mái uốn cong dễ dàng gây chú ý trong tổng thể kiến trúc.

Nhà Khách Thập Phương – Mandapa

Mandapa là nơi chuẩn bị các nghi thức tế tự, có mặt bằng hình chữ nhật với hai cửa ra vào mở theo hướng Đông – Tây.

Kết luận

Qua bài viết này, bạn sẽ thấy kiến trúc đền tháp Chăm Pa không chỉ là sản phẩm của nghệ thuật kiến trúc mà còn chứa đựng triết lý sâu sắc của Ấn Độ giáo. Các tác phẩm điêu khắc trang trí trong đền tháp đã được bản địa hoá, tạo nên vẻ đẹp độc đáo và ý nghĩa sâu sắc.

Đền Tháp Chăm Pa