Một Số Đặc Điểm Về Văn Hóa Chăm Pa tại Việt Nam

Vài Nét Về Văn Hóa Chăm Pa

Tác giả: TS. Nguyễn Thị Hậu

Sơ Lược Lịch Sử Vương Quốc Chămpa

Trên dải đất Việt Nam hiện nay, đã từng tồn tại ba quốc gia lớn: Đại Việt ở miền Bắc, vương quốc Chămpa ở miền Trung và vương quốc Phù Nam ở miền Nam. Các nghiên cứu từ khảo cổ học, dân tộc học và sử học đang ngày càng khẳng định cội nguồn cũng như sự phát triển của nền văn minh của các quốc gia cổ đại này. Văn minh Chămpa đặc biệt được xây dựng trên nền văn hóa Sa Huỳnh, và phạm vi lãnh thổ của vương quốc này trải dài từ Quảng Bình đến Bình Thuận, cùng với một phần Tây Nguyên.

Chămpa, với những cái tên lịch sử như Lâm Ấp, Hoàn Vương và từ thế kỷ IX trở đi là Chămpa (hay Chiêm Thành), đã hình thành và phát triển bởi nhiều tộc người từ đầu Công Nguyên. Tại di tích Mỹ Sơn (Quảng Nam), một tấm bia của vua Paksadarma Vikrantavarma I ghi lại truyền thuyết về sự hình thành vương quốc này, khi một người Ấn Độ tên Kaudinay đã kết duyên với nữ chúa Soma, mở đầu cho một vương triều mới.

Những ghi chép lịch sử từ các quốc gia láng giềng như Trung Quốc, Đại Việt, Khmer, và Java đã khắc họa rõ nét về văn minh Chămpa. Thư tịch cổ ghi chép về cuộc khởi nghĩa của nhân dân huyện Tượng Lâm vào năm 192 sau công nguyên, nơi đây đã khởi đầu phong trào tự chủ chống lại nhà Hán.

Vương quốc Chămpa được mô tả như một "mandala", một liên minh của nhiều tiểu quốc mà trong đó mỗi tiểu quốc có cấp lãnh đạo chính. Địa hình miền Trung, với các đèo núi và dòng sông, đã thúc đẩy sự hình thành và phát triển một nền kinh tế nông nghiệp độc lập và giao thương mạnh mẽ. Các tiểu vùng như Amavarati, Vijaya, và Panduranga đã từng giữ vai trò quan trọng trong lịch sử Chămpa.

Vương quốc Chămpa không chỉ nổi bật với nền văn hóa nông nghiệp mà còn phát triển kinh tế thương mại với các cảng biển sôi động, kết nối với Trung Quốc và Ấn Độ. Ngành nghề chủ đạo bao gồm nông nghiệp, thủy sản, và thủ công mỹ nghệ.

Chứng Tích Của Vương Quốc Chămpa

Những dấu tích văn hóa của Chămpa thể hiện một sự phong phú về cả hình thức lẫn chất liệu. Chứng tích nêu bật nhất là các đền tháp, thể hiện rõ vũ trụ quan của người Chăm, trong đó có những yếu tố từ văn hóa Ấn Độ. Các khu di tích quan trọng phân bố rộng rãi từ Quảng Bình, Quảng Nam cho đến Bình Định và Ninh Thuận.

Khu Vực Quảng Nam – Quảng Ngãi

Khu vực này được xem là trung tâm của vương quốc Chămpa, với nhiều di tích lớn, trong đó có Trà Kiệu và thánh địa Mỹ Sơn.

Khu Vực Bình Định

Từng là kinh đô của người Chăm, Bình Định để lại nhiều di tích lịch sử như Tháp Bánh Ít và thành Đồ Bàn.

Khu Vực Phú Yên – Khánh Hòa

Nổi tiếng với thánh địa Pô Nagar ở Nha Trang, nơi thờ Thiên Yana.

Khu Vực Ninh Thuận – Bình Thuận

Chứa đựng nhiều di tích từ niên đại sớm đến muộn, đây vẫn là nơi cư trú của người Chăm ngày nay.

Các kiến trúc đền tháp hiện còn phản ánh rõ nét những giá trị văn hóa, tôn giáo và nghệ thuật độc đáo của vương quốc Chămpa. Những di tích này không chỉ là một phần của lịch sử mà còn là minh chứng cho sự tôn kính của người Chăm đối với thần linh và những giá trị văn hóa truyền thống.

Kết luận

Vương quốc Chămpa là một biểu tượng quan trọng trong lịch sử văn hóa Việt Nam, không chỉ qua lịch sử, mà còn trong các biểu hiện nghệ thuật, kiến trúc và tôn giáo. Sự phong phú của nền văn minh này đã góp phần làm đa dạng kho tàng văn hóa của nhân loại. Để tìm hiểu thêm, các bạn có thể tham khảo các tài liệu từ Bảo tàng Điêu khắc Chăm hoặc các bài viết nghiên cứu từ các học giả trong và ngoài nước về văn hóa Chămpa.

Nguồn Bài Viết VÀI NÉT VỀ VĂN HÓA CHĂM PA